Elif Özdeniz yazdı: Çocuklarda ve gençlerde öfke

Öfke nedir? Çocuklar neden öfkelenir? Çocuğun öfkesiyle ne zaman ilgilenilmesi gerekir? Çocuklarda öfke problemi nasıl çözülür? Uzman Psikolog Elif ÖZDENİZ, çocuklarda öfke problemiyle ilgili merak edilenleri ve çözümüyle ilgili ipuçlarını sizinle paylaştı.

“Beni çıldırtıyor. Hiç laftan anlamıyor.”, “Niçin bu evde kimse bana yardım etmiyor?”, “Kaç kere ayakkabılarını çıkarmadan içeri girme dedim sana?”, “, “Bıktım senin isteklerinden.”, ” bu okuldan hoşlanmıyorum.”, “Çok çalışıp, bütün sorulara cevap verdiğim halde yine zayıf aldım, hep bu öğretmenin yüzünden.” “Neden hep onun istediği yere gidiyoruz, gitmeyeceğim artık.”, “Şu yemeğini bitir.“ “Odanı topla, bıktım artık odanı toplamaktan.“ Bu cümlelerin kimisi annelerden, kimisi babaların kimisi de çocukların ağzından çıkmış, ama her birinin ortak bir yanı var: Öfke…

Öfke her yaştan bireylerin farklı doz ve sıklıkla hissettiği doğal, evrensel ve sağlıklı bir duygudur. Öfke duygusunu olumlu veya olumsuz olarak kategorilendirilmemeli,  öfkeyi sadece bir duygu olarak kabul edilmelidir. Anne karnından ayrılırken dünyaya ‘ağlayarak’ merhaba deriz. Haykırma, bağırma ile oksijeni ciğerlerimize doldurarak yenidünyaya alışmaya ve tanımaya başlarız. Çocuklar genellikle ebeveyn etkisi ve çevresel faktörlerden etkilenerek öfke içeren duygu ve davranışları geliştirirler.

Bebeklik döneminde karnı acıktığında, altı temizlenmeyince ağlayarak bir ihtiyacının olduğunun sinyallerini verir.
Bu dönemde istek ve ihtiyaçlarının anne tarafından sevgi ve şefkatle karşılanması gereklidir. Çünkü temel güven ve sevginin oluştuğu bu yıllarda ihtiyacı karşılanamayan çocukta değersizlik ve sevgisiz kişilik oluşumunun adımları da atılmaya başlanır. Sonraki dönemlerde ise artık bağımsızlaşması kendini gerçekleştirmesine, kendi becerilerini ortaya koymasına olanak verilmelidir. Ergenler kendi benlik ve ebeveyn benliğini ayırt etmek için öfkelenir. Kısacası, ebeveynine yönelik bireyselleşmek adına bağımsızlığını öfke ile ifade etmek istemektedir.

Çocuklar neden öfkelenir?

• İsteklerinin engellenmesi tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi öfke yaratır. Ebeveyn tarafından istek ve ihtiyacı karşılanmayan çocuklar saldırgan davranışlar sergileyebilir.
• Ebeveynlerden bir taraf engel koyarken, diğer tarafın engeli ortadan kaldırması çocuğun saldırgan davranışlar göstermesine sebep olur. Bu durumda çocuk anne –babasını iyi polis kötü polis şeklinde kategorize eder. Çocuğun öfke davranışının pekiştirilmesine neden olur.
• Ebeveynler tarafınca yapılan yanlış cezalandırma ve ödüllendirmeler sonrasında da çocuklar öfkelenir.
• Anne babanın birbirlerine karşın davranışları da önemlidir. Birbirine bağırıp çağıran, sürekli kavga yaşayan ailelerin çocukları öfkeli olur. Anne babanın davranışlarını gözlemleyerek örnek alır.
• Kendisini ifade etme güçlüğü yaşayan çocuklarda da öfke patlamaları yaşanabilir.

Peki, öfkelenen çocuğa nasıl yaklaşılmalıdır?

Çocuğunun öfke patlaması karşısında ne yapacağını şaşıran ebeveynler çocuklarının özelliklerini göz önünde bulundurarak davranışlarını şekillendirmelidirler. Ebeveynler arasından en sakin kişinin çocuğa müdahale etmesi önemlidir. Aksi taktirde çocuğun öfkesinin tetiklenmesine sebebiyet verilebilir.  Çocuğu sakince sorununu dinlemek ve öfkelenmesine neden olan durumu bularak çocuğun ihtiyacına yönelik çözüm yolları bulmasına yardımcı olur.

            Çocuğun öfke nöbeti sergilediği durumlarda istediği her şeyin yapılmaması gerekir. Bu durumun gerçekleşmesi halinde çocuğun öfke durumu pekiştirilmiş olunur. Çocuğun sakinleşmesi için nefes alışverişinin kontrollü almasına yardımcı olunabilir. Çocuğun sakinleşmesinin ardından anne – babanın çocuğun bu davranışına yönelik konuşma yapması ve bu davranışı onaylamadıklarını dile getirmeleri önemlidir. Bu durumda “seni sevmiyoruz“, “küstük“gibi ifadelerin kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Örneğin; markette öfke nöbeti geçiren bir çocuğa “seni bırakır giderim, polise şikayet ederim“. şeklinde ifadeler kullanmak çok sağlıklı olmayacaktır. Çocuk bu söylemleri işittiğinde “sen bana güven vermiyorsun“, “neden ben senin istediğini yapayım“? Şeklinde düşünebilir. Anne-babalar bunun yerine “burnundan nefes al, ağzından nefesini ver, dışarıya gidip hava alalım“. Şeklinde bir konuşma yapabilir ve sonrasında çocuğun neden öfkelendiğine ve o anda neye ihtiyacı olduğuna dair anne- babaların fikir sahibi olur. Bu durumunda ardından eve gidildiğinde ise; çocuğa suçlayıcı ifadelere yer vermeden markette yaşanılan olay çocuğa anlatılabilir. Sonrasında çocuğa üç boyutlu bir gözlük takması hayal ettirilir. “Bu gözlükle bak seni öfkelendiren durumunu konuşalım“ şeklinde öfke fark ettirilebilir.“Hadi bu gözlüğü takan kişi öfkeyle nasıl baş edebilir.“şeklinde yönerge verilerek çocuğa öfkesini fark etmesi ve baş etmesi için çözüm yolları bulmasına teşvik ettirilebilir. Çocukların öfkeleriyle baş etmeleri aşamasında duygularını anlamlandırabilmeleri önemlidir. Sakin olduğu bir dönemde duygularını dile getirdiği bir günlük tutmasını veya resim çizmesini önerebilirsiniz. Bu şekilde çocuğun duygularının ifade edilmesine yardımcı olunabilir. Duygularını ifade edebilecekleri çeşitli oyunlarda çocuklarla oynanabilir. Çocuklar duygu yönetimlerini anne-babayı gözlemleyerek öğrenirler. Bu sebepten iyi rol-model olmalı, iletişiminize dikkat etmeli ve duygularınızı iyi yönetebilmeyi öğrenmelisiniz.

Öfke nöbetleri, saldırgan tutum ve davranışlarla bazen mücadele etmek ve çözüm yolları bulmak güçtür.  Öfkenin altında yatan nedenler çocuktaki davranım bozuklukları, duygu durum bozukluları olabilir. Bu durumlarda mutlaka bir uzman tarafından yardım alınması önerilmektedir.