Nöbetçi Eczaneler
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), okul öncesi çocuklarda başlayıp erişkinlikte de süregelen, kısa dikkat süresi, gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik ve dürtüsellikle karakterize olan nörogelişimsel bozukluktur. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğunun temel özelliği, kalıcı ve sürekli olan dikkat süresinin kısalması, engellemeye yönelik denetim eksikliğine bağlı olarak davranışlarda ya da bilişte ortaya çıkan ataklık ve huzursuz hali olarak tanımlanabilir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ; dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip, hareketlilik ve dürtüselliğin baskın olduğu tip ve birleşik tip olmak üzere üç tipte incelenmektedir.
Hareketlilik (hiperaktivite ); bireyin yaşına göre aşırı hareketli, sabırsız veya çok fazla konuşkan olmasıdır. Çocuğun ve ebeveynlerinin yaşamını etkileyecek oranda hareketli olma durumu hiperaktivite bozukluğunun belirtisidir. Dürtüsellik; bulunulan ortama uygun olmayan ya da aşırı riskli, hazırlıksız aniden hareket ( motor aktivasyon), işe odaklanmadan ve genel olarak istenmeyen sonuçlara neden olan davranışlar olarak nitelendirilir. Dikkatsiz olma, sabırsız olma, yenilik arayışı içersinde bulunma, risk alma, heyecan ve zevk arayışı içerisinde bulunma ihtimalini düşük hesaplama ve etkileşime açıklık gibi özelliklerle kendini gösterdiği söylenebilir. 12 yaşından önce başlangıç gösteren gelişimi etkileyen düzeydeki dikkat eksikliği, düzenlemede güçlük ya da hiperaktivite, dürtüsellik özellikleriyle belirtilmiştir; engellenmede düşük dayanıklılık, çabuk sinirlenme ya da duygu durum değişkenliği eşlik eden diğer özellikler olarak tanımlanmıştır. Genellikle bu durum çevre etkisiyle ortaya çıkmaktadır. DEHB, günümüzde ortaya çıkan bir sorun olmanın dışında, aileler ve öğretmenler ‘Ne oldu da son yıllarda çocuklarımız bu kadar dikkatsiz ve hiperaktif oldular? ‘ sorusunu irdelemekteler ve geçmişte böyle bir sorunun olmadığını dile getirmektedirler. Günlük hayatta bu çocukları; şımarık, telaşe memuru, agresif, günü gününe uymayan, sabırsız, patavatsız, geveze, saygısız ve mızıkçı gibi ifadelerle tanımaktadırlar
DEHB’nin çocukların cinsiyete göre yaygınlığına bakıldığında DSM IV’ ün verilerine göre toplumda %3-5 arasında, erkek çocuklarda kızlara oranla 3 kat daha fazla görüldüğü saptanmıştır. DEHB’ye yönelik davranışların okul öncesi dönemde görülüp DEHB tanısı genellikle 7 yaş civarında tanımlanmaktadır. Annelerin hamilelik dönemlerine bakıldığında ise DEHB tanısı alan çocukların anne karnındayken diğer çocuklarla karşılaştırıldığında çok daha hareketli olduklarını fark etmişlerdir..
DEHB tedavi sürecinde kaba motor ve ince motoru destekleyici egzersizlerin yapılmasını ön görmüştür. Uygulanacak olan egzersizlerin çocuğun ihtiyaçları doğrultusunda uygulanması önemlidir. Kedi – deve egzersizi adı verilen karın kaslarını kuvvetlendirme, The band ile omuz, alt kaslar, el kasları ve motor becerilerini güçlendirmek için merdiven basamaklarını çıkarken alkış tutma, ince motorunu desteklemek amacıyla ipe boncuk dizme, yazı yazma ve görsel algıla şeklindeki eğitimleri kapsamaktadır. DEHB tanısı almış çocuklarda ayrıca ilgi, dikkat, övgü, ilgi, onay ya da takdir örnek ve kendini yönetme gibi yöntemler uygulanarak çalışmalar da yapılabilir. Hiperaktif çocuk bu şekillerde sözlü teşviklerle kontrolü sağlatması çalışılırsa çocuğun kendini yönetme beceri, benlik saygısında da artış gözlemlenebilir. Dikkat eksikliği tanısı alan çocuklarda davranış değişikliğinin ve benlik saygısını desteklemeye yönelik çeşitli çalışmaların yapılması da söz konusudur. Bunun için iyi bir gözlemci olunmalı ve istikrarlı davranışlar sergilenmeli ve cezalandırıcı davranışlardan uzak durulması gerekmektedir. Bunların yanı sıra çocuğa uygun öğrenme, çalışma ortamının sağlanması yanında dikkatini ve dürtüselliğini destekleyici etkinliklerin olması gerektiğini vurgulamaktadır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktive tanısı alan çocuklarda oyun terapisi tedavi etmede önemli bir yaklaşımdır. Oyun çocuklara hiç kimsenin öğretemeyeceği konuları çocukların kendi deneme yoluyla öğrenmesidir. Oyun çocuklar için bir uyum ve pratik yapma sürecidir. Genel olarak oyun, çocukların kendilerini ifade edebildiği, yeteneklerini, yaratıcılıklarını kullanıp potansiyellerini fark edebildiği, dil, bilişsel, sosyal, duyuşsal ve motor becerilerini geliştirip farkındalıklarını artırabildikleri önemli bir alandır. Aynı zamanda fazlaca efor sarf edip enerjilerini harcadıkları zaman dilimidir. Bunun sonucu olarak çocuklar sakinleşebilir ve potansiyellerinin farkına varabilirler. Oyun terapisi DEHB tanısı alan çocukların sosyalleşmeleri ve duygularını ifade etmede ideal metottur. Oyun terapisinde çocuklar enerjilerini harcarlar bunun sonucunda dürtüsellik ve hiperaktivitelerinde azalmasına yardımcı olur. Hiperaktif çocuk genellikle ilk aşamada bütün oyuncaklara ilgi gösterecektir. Belirli bir süre odanın keşfedilmesi süreç açısından önemlidir. Çocukların kendilik algısı, konsantrasyonu, tepki verme hızı, öfkesini ifade ediş biçimleri gözlemlenmelidir. Oyun seçimi olarak impuls kontrolü, muhakeme oyunları, günlük hayatta yaşadığı sorunlara yönelik seçimler yapılmalıdır. Hareketi seven hiperaktivite problemi olan çocuklarlar masa başında terapi uygulamak yerine hareket içerikli oyun terapisi daha yararlı ve verimli olur. Bu problemi yaşayan çocuklarla oynanacak oyunların amaçlarını belirlemek önemli olacaktır. Dikkati geliştiren, dürtü kontrol mekanizmasını güçlendiren oyunlar ve fiziksel, duygusal gerginliği azaltmaya yönelik oyun seçimleri etkili olacaktır.
Uzm.Psk.Elif ÖZDENİZ